KOMPLETNI VODIČ O OZNAKAMA PLASTIKE
Kompletni vodič o važnim oznakama plastike
Svidjelo se to nama ili ne, živimo u svijetu prepunom različitih tipova plastike. Kada otvorite sopstveni frižider uočićete da svaki plastični proizvod na dnu, vrhu ili sa strane posjeduje određenu oznaku. Simboli su u obliku oznake za reciklažu u trouglastoj formi, sa brojevima koji variraju od 1 do 7 u zavisnosti od vrste materijala. Simbol daje korisnu informaciju o smolama koje su korišćene za izradu tog proizvoda, uz podatak u kojoj mjeri i da li je uopšte moguće reciklirati takav artikal. Vodite računa o tome da posjedovanje oznake ne znači nužno i mogućnost ponovne upotrebe- više služi kao informacija o tome da li je moguće obraditi takav proizvod.
Pobjeći od plastike i upotrebe proizvoda koji se baziraju na plastici težak je izazov savremenog svijeta. Ipak, svako od nas može da odabere bezbjednije opcije po svoje zdravlje i okolinu odabirom materijala koji su pogodni za reciklažu. Zbog toga, ključni faktor u rješavanju problema otpada je i edukacija o različitim oblicima plastičnih materijala, i potencijalnog negativnog uticaja koji može imati na organizam.
Ukratko, oznake sa brojevima 2, 4, i 5 smatraju se najbezbjednijim za ljudsku upotrebu, dok se preporučuje izbjegavanje upotrebe svih proizvoda sa oznakama 1, 3, 6, i 7. Ipak, potrebno je voditi računa da se svi proizvodi is a ,,bezbjednim’’ oznakama koriste u skladu sa preporučenim fabričkim uputstvima, kako bi se izbjeglo izlaganje neadekvatnim uslovima koji mogu dovesti do lomova i oštećenja proizvoda.
preuzeto sa sajta: https://codepen.io/laviperchik/pen/OVVBOz
preuzeto sa: https://generalplastic.sk/en/the-recycling-and-purchase-of-pet-bottles/
Oznaka 1: Polietilen Tereftalat
PET plastika je najviše korišćeni materijal za proizvodnju proizvoda za jednokratnu upotrebu. Ne preporučuje se ponovna upotreba ovakvih objekata jer izlaganje sredstvima za čišćenje kao i visokim temperaturama, dovodi do otpuštanja štetnih hemijskih materija iz plastike u hranu/vodu koja se koristi.
Danas, ovo predstavlja najčešće reciklirani tip plastike. Veliki broj postrojenja za reciklažu prikuplja i odvaja PET plastiku, uvodeći je u proces razbijanja i rezanja-kako bi se formirao ,,plastični pelet’’. Takav supstrat se može prevesti u poliesterska vlakna koja nalaze primjenu u proizvodnji odjeće i izradi tepiha, itisona pa čak i jastuka!
Najčešći proizvodi: flaše za vodu, pakovanja začina, pakovanja hrane
Isključivo za jednokratnu upotrebu!
preuzeto sa: https://everydayrecycler.com/plastic-number-2-hdpe/
Oznaka 2: Polietilen visoke gustine
HDPE odnosno High-Density Polyethylene predstavlja čvrsti, neprozirni materijal koji je djelimično otporan na visoke temperature i ekstremnije uslove spoljašnje sredine. Zbog dobrog odnosa između izdržljivosti i gustine, ovaj materijal se može ponovno koristiti bez posebnog rizika po zdravlje pojedinca i okoline. Svakako, potrebno je voditi računa da se spriječe namjerna fizička oštećenja koja bi dovela do otpuštanja čestica mikroplastike u okolinu. HDPE plastika se može reciklirati čak 10 puta! Providni polietilen visoke gustine najpogodniji je za reciklažu, dok se materijal u boji obično prevodi u proizvode kao što su cijevi, gračke, hemijske olovke pa čak i ploče za podove.
Najčešći proizvodi: tečni deterdženti, omekšivači, stolovi i stolice, igračke.
preuzeto sa: https://omnexus.specialchem.com/selection-guide/polyvinyl-chloride-pvc-plastic
Oznaka 3: Polivinil hlorid
Poznati materijal polivinil hlorid tj. PVC koristi se za izradu gabaritnih struktura poput okvira za automobile, proizvodnju vinilnih podova ali i građevinske bravarije. Ovaj tip plastike je ekstremno toksičan i preporuke SZO je izbjegavanje upotrebe PVC proizvoda u pripremi i konzumaciji hrane. Radi se o tipu plastike koji je najmanje pogodan za reciklažu. Uprkos tome, ovaj tip je jedan od najzastupljenijih u svim granama industrije, ruku pod ruku sa PET ambalažom. Oznaka polivinil hlorida govori nam da se radi o proizvodu koji je čvrst ali i elastičan, upravo zahvaljujući upotrebi ftalata koji osiguravaju njegovo omekšavanje u procesu proizvodnje. U oblasti prehrane ne preporučuje se česta upotreba PVC materijala zbog visokog rizika od opasnosti po zdravlje endokrinog sistema, jer je poznato da čestice ove mikroplastike mogu da djeluju kao endokrini disruptori. Recikliranje #3 dovodi do ispuštanja toksičnih materija poput dietilhidrokslamina (DEHA)- dokazanih kancerogena.
Najčešći proizvodi: plastične folije za umotavanje hrane, igračke na naduvavanje, posude za pakovanje hrane.
preuzeto sa: https://www.birchplastics.com/plastic-resin/virgin-plastic-resin/virgin-low-density-polyethylene-ldpe
Oznaka 4: Polietilen niske gustine
LDPE tj. Low-Density Polyethylene je fleksibilan materijal koji je sklon fizičkim oštećenjima ukoliko se ne rukuje pažljivo. Predstavlja čest tip termoplastike koji je jedan od najbezbjednijih za ljudsku upotrebu. U kontekstu reciklaže materijali niske gustine teže se recikliraju usljed pripremnog procesa kroz koji je neophodno da prođu, pa ih je moguće reciklirati samo u opremljenijim reciklažnim centrima.
Najčešći proizvodi: plastične kese, kutije i pakovanja dijetetskih suplemenata i ljekova.
preuzeto sa: https://www.recyclingtoday.com/article/the-recycling-potential-of-polypropylene/
Oznaka 5: Polipropilen
Polipropilen je čvrst, robusan i veoma rezistentan materijal koji dobro podnosi visoke temperature i promjenu vlažnosti okoline. Zbog toga predstavlja odličan izbor za izradu proizvoda za prehrambenu upotrebu. BRITA Maxtra+ i Maxtra Pro filteri proizvode se upravo od ovog materijala u cilju osiguravanja maksimalnog kvaliteta filter smjese, uz zaštitu od vlage i direktne svjetlosti. Benefit ovakvog materijala je što se proizvodi u bijeloj boji, koja olakšava reciklažu i ponovnu upotrebu primarne sirovine, bez potrebe za naknadnim rafinisanjem. Zbog čvrstih intermolekularnih veza u hemijska struktura ovog materijala ne dovodi do otpuštanja neželjenih čestica mikroplastike u tečnost koju sadrži.
Najčešća primjena: plastične čaše za višekratnu upotrebu, posude za hranu
preuzeto sa: https://europlas.com.vn/en-US/blog-1/polystyrene-vs-polypropylene-which-one-is-stronger
Oznaka 6: Polistiren
Polistiren se nalazi ili u čvrstoj ili u formi stiro-pjene. Evropska Agencija za zaštitu životne sredine i Agencija za ispitivanje carcinoma proglasile su polistiren potencijalnim kancerogenom i zbog toga se maksimalno preporučuje izbjegavanje upotrebe proizvoda napravljenih od istog. Zbog otpornosti na fotolizu i prirodnu razgradnju, za prosječnu espresso šoljicu napravljenu od polistiren pjene potrebno je preko 500 godina za dekompoziciju, uz otpuštanje velikog broja opasnih materija u okolinu.
Najčešći proizvodi: restoranska pakovanja za hranu u formi ,,to-go’’ opcija, šolje za jednokratnu upotrebu kafe/čajeva.
preuzeto sa: https://sanjoserecycles.org/guide/7-plastic-miscellaneous/
Oznaka 7: Ostalo
Plastika sa oznakom broja 7 može da bude izazov za detekciju, s obzirom na to da neki materijali mogu a i ne moraju, sadržati ozloglašeni BPA. Najčešće ovdje srijećemo plastiku napravljenu od polikarbonata, oznake PC (polycarbonate).
Najčešći proizvodi: veliki galoni za višenamjensko punjenje vode.
Hemijski, polikarbonat se dobija preradom bisfenol-A, u cilju dobijanja rigidne ali transparentne plastike. Od 12. Juna 2024.godine, države članice Evropske Unije dale su zeleno svjetlo za usvajanje predloga Evropske Komisije o zabrani upotrebe BPA i ostalih bisfenola u oblasti prehrambene industrije.
Sve u svemu…
Iako je praktično nemoguće izbjeći primjenu plastike u nekom kontekstu dnevnog života, individualna odgovornost svodi se na odabir materijala koji su bezbjedniji za upotrebu od drugih. Ne zaboravi da oznake #2, #4 i #5 bezbjedne za upotrebu, ali ipak potrebno je izbjegavati njihovo zagrijavanje ili izlaganje ekstremnim uslovima. Proizvodi sa oznakom #3, kao i oznakama #5 i #7 treba da se najrjeđe koriste, pogotovo kada se radi o čuvanju hrane i napitaka za ljudsku upotrebu. #1 oznaka posvećena je najpopularnijem tipu plastike, koji zahtijeva pažljivo čuvanje daleko od sunčeve svjetlosti i visokih temperatura- i ovdje se preporučuje oprez!
Još jedan važan aspekat je i mogućnost reciklaže materijala koje redovno koristimo. Prva nedelja septembra se označava kao nedelja Zero Waste-a, odnosno inicijative da se minimizira i prevenira nakupljanje otpada uz ohrabrivanje pojedinac da svjesno upravljaju otpadom. U duhu ekološki održivih principa, potrudi se da poštuješ smjernice za ponovnu upotrebu plastike i redukuješ sopstveni otisak na globalnu proizvodnju plastičnog otpada.